دوره آموزشی روش تحقیق

فرهنگستان علوم اسلامی از سال 1359 کوشیده است تا نرم افزار لازم برای اداره اسلامی جامعه را تولید و ارائه نماید. «روش تحقیق تکاملی» از محصولات تلاش فرهنگستان برای رسیدن به اهداف فوق است.هر چند گمانه زنی‌های محققان به صورت انفرادی، پراکنده، بدون روش و خلاقانه نیز امکانپذیر است و می‌تواند واجد ارزش‌هایی نیز باشد؛ اما تولید قاعدهمند، تفاهم پذیر، دارای حجیت و برخوردار از کارآمدی لازم نمی‌تواند بدون روش و سازمان تحقیق مناسب به دست آید.

روش تحقیق، طی شدن قاعده‌مند، هماهنگ و تفاهم پذیر سیر از مناشی معرفت به نظریه علمی را بر عهده دارد. لذا بیان فرایند روش تحقیق نیازمند بحث مقدماتی در مورد ماحصل روش، یعنی نظام نظریات علمی و نیز مناشی معرفت است. نظریه علمی نه کشف مطابق با واقع است و نه برساخت مفهومی محقق. بلکه هر  نظریه علمی، مدلی است که «تناسب» با واقع دارد. «مدل، ساده‌سازي شيء متغير است كه در اين ساده‌سازي، بايستي موضوعات و نسبت‌هايي تعيين شود كه سیر در جهت مطلوب … داشته باشند. نظریه علمی بر دو پایه مهم استوار است . پایی در ارزش‌ها و مطلوبیت‌های انسان و پایی در عینیت دارد و کارکرد آن با این تعریف، ایجاد قدرت تصرف قاعدهمند در جهتگیری مشخص است. وضعیت مطلوب یک پدیده حکایتی از یک آینده آرمانی دارد و چون آینده هنوز محقق نشده، منشا معرفتی تجربه و حس (که می‌تواند از آنچه وقوع یافته حکایت کند)، نمی‌تواند منبع اصلی برای ترسیم آینده باشد. عقل نیز که سنجش هماهنگی امور را بر عهده دارد می‌تواند از توالی وقایع تاریخی، قواعدی استخراج نموده و تاحدی آینده را پیش‌بینی نماید؛ اما نمی‌تواند مستقلا از مطلوبیت یا نامطلوبیت این سیر تاریخی، اطلاعاتی ارائه دهد. چرا که نفس وقوع پدید‌ه‌ها در جهان انسانی و اجتماعی، حاوی بار ارزشی و فرهنگی است و هر وقوعی، مطلوب نیست لذا طبیعی‌ است جامعه‌ای که فرهنگ اسلامی را به عنوان ارزش مشترک خود پذیرفته، برای ترسیم وضعیت مطلوب هر پدیده از منابع وحیانی استفاده کند. بنابراین روش تحقیق تکاملی، ارائه چهارچوبی برای نیل به نظام معرفتی متقوم از وحی، عقل و تجربه به محوریت وحی است.